Sąsiad Gdyni – Kartuzy

Wcześniej pisałem już o Wejherowie, Sopocie i Rewie, sąsiadach Gdyni. Tym razem o Kartuzach, miasteczku równie ważnym dla naszego miasta, w czasach, gdy byliśmy jeszcze wsią.

Prawa miejskie otrzymały Kartuzy w 1923 roku, a więc zaledwie o trzy lata wcześniej niż Gdynia. Wcześniej była tam osada klasztorna, a później kaszubska wieś. Ślady w zapisach wskazują, że miejsce pod znany na Kaszubach klasztor poświęcił w sierpniu 1381 roku, saksończyk Jan Deterhus, sprowadzony tu przez Jana z Rusocina. Po dwudziestu latach, kupiec gdański Jan Tyrgart wybudował tu pierwszą świątynię i 12 eremów dla sprowadzonych z Europy zakonników. Pierwszym przeorem klasztoru został wspomniany wyżej Deterhus. Był początek XV wieku, gdy klasztor otrzymał jako uposażenie wsie Kiełpino, Czaplę i Gdynię, wieś nieopodal Oksywia o 40 łanach.

Klasztor tego bractwa o ostrej regule zakonnej miał korzenie francuskie. Jego założycielem był św. Brunen, który założył pierwszy erem w 1086 roku w okolicach Grenoble w Chartreuse (stąd nazwa Kartuzy).

Kartuzi jako zakon na Pomorzu rozwijali się bardzo dynamicznie. W XVIII wieku, z różnych nadań posiadali aż 40 wsi, 40 jezior, 9 młynów, 11 browarów, 20 karczm i kilkanaście domów w Gdańsku.

Na Kaszubach zakon wybudował kilka kościołów między innymi w Goręczynie, Kiełpinie i Grabowie. Zgromadził pokaźną bibliotekę i archiwalia. Działał przez 441 lata, do kasaty w 1823 roku.

W Kartuzach natomiast po zakonnikach pozostał oryginalny kościół o dachu w kształcie wieka trumny, pamiętający okres świetności Kartuzów. Tu zachował się wielki barokowy ołtarz, stare obrazy oraz tryptyk z 1444 roku, a więc z czasów Jagiellonów. Znajdują się tu też grobowce z XV wieku, ornat z tego samego wieku, a obok kościoła refektarz, dziś wykorzystywany jako sala wystawowa, zaś niektóre cenne archiwalia trafiły aż do British Museum of London.