Zapomniane słowo - kolonialka

Osoby średniego i młodszego pokolenia zapytane o znaczenie tego słowa nie dysponują w tym zakresie wiedzą. Tymczasem w latach przedwojennych i tuż po wojnie słowo "kolonialka" było w powszechnym użyciu, a oznaczało ono sklep ogólnospożywczy. Etymologia wskazywała,że sklep taki w swoim założeniu przeznaczony był do handlu towarami egzotycznymi, kolonialnego pochodzenia, czyli pochodzącymi z importu przyprawami (pieprz, goździki, cynamon, gałka muszkatołowa itp.). Mówiono więc sklep kolonialny lub w skrócie "kolonialka". W praktyce te niewielkie sklepiki handlowały nie tylko przyprawami kolonialnymi, czyli sprowadzonymi głównie z koloni w Afryce, ale również innymi artykułami spożywczymi pochodzącymi z importu i wytwarzanymi przez miejscowe rolnictwo. Tak więc nazwa "kolonialka" była nieadekwatna do towarów rozprowadzanych przez te sklepy.

Kolonialki były głównie sklepami osiedlowymi, chociaż spotkać je można było także w śródmieściu. Zwykle sklepy te były niewielkie, zatrudniające właściciela lub członków jego rodziny. Były to sklepy o tradycyjnej formie sprzedaży, bowiem samoobsługa nie była w tamtym czasie u nas w kraju znana. Uwarunkowaniem do wprowadzenia sprzedaży samoobsługowej są towary paczkowane, tymczasem w okresie o którym tu mowa, w zasadzie wszystkie towary były sprzedawane "luzem" na wagę. Wyjątek stanowiły produkty takie jak wódka i wina, ocet, przyprawy Maggi i sardynki oraz czekolady. Wszystko inne było luzem i wymagało ważenia, porcjowania (np. wędliny) i pakowania w sklepie.

Wyposażenie tych sklepów było wręcz ujednolicone, co wynikało z tzw. techniki handlu. Głównym elementem wyposażenia takich sklepów była drewniana, długa lada, często ustawiona w literę "L". Na takiej ladzie dominowała waga szalkowa i zestaw porcelanowych lub mosiężnych odważników. Poza tym na ladzie leżał sztapel pociętego papieru pakowego i nieco pergaminu oraz różnej wielkości papierowe torebki zwane tutkami. Z boku lady znajdowały się zwykle słoje z kiszonymi ogórkami, słój landrynek, przykryty szklanym kloszem krążek sera, blaszane wiaderko z marmoladą, a także skrzynka z wędzonymi szprotkami. Często stał tam też słój z rolmopsami lub marynowanymi śledziami. Śledzie solone i kiszona kapusta stały na podłodze w beczkach przykryte drewnianymi pokrywami. Aby wydobyć z nich żądaną przez klienta ilość towaru kupiec musiał wychodzić zza lady.

Kupiec, zwykle w szarym ochronnym kitlu, stojąc za ladą miał za plecami regał na którym ustawione były pozostałe towary. Leżał tam chleb pszenny i żytni oraz inne pieczywo i wypieki (bułki, szneki, amerykanki itp.), piętrzyły się tam też towary "przemysłowe", takie jak mydło do prania w ryglach, pudełka pasty do obuwia, jakieś przybory kuchenne, lepy na muchy itp. Jak mówiono: "szwarc, mydło i powidło".

Towary kupowano na sztuki lub na wagę. Jednostką wagową były funty (500 g) lub cetnary (50 kg) tak kupowano np. kartofle. Jajka kupowano na mendle lub kopy (odpowiednio 15 sztuk lub 60 sztuk). Towary droższe np. cukierki, kupowano w ilościach ćwierćfuntowych. Z kolei towary sypkie (mąka, cukier, ryż, kasza, sól), a także strączkowe (groch, fasola) paczkowano dopiero w chwili zakupu, bowiem dostarczano je w workach i czekały na klientów w swego rodzaju szufladach znajdujących się w dolnej części regału. Stamtąd aluminiową szufelką nabierał je sprzedawca i wsypywał do odpowiednio pojemnej tutki. Kas fiskalnych nie znano, dlatego sprzedawca należność obliczał na papierze za pomocą chemicznego ołówka, który nosił za uchem.

Dla stałych klientów prowadzono sprzedaż "na zeszyt". Do zeszytu wpisywano wartość poszczególnych zakupów, którą podliczano pod koniec tygodnia w celu uregulowania należności. Te cykle tygodniowych rozliczeń wynikały z cyklu tygodniowych wypłat, czyli tak zwanych tygodniówek, jakie w Gdyni stosowano na budowach (murarze, cieśle, brukarze, prace ziemne przybudowie infrastruktury itp.) Tak więc w kolonialkach płacono w sobotnie popołudnie. W procederze tym rodzicom zazwyczaj towarzyszyły dzieci, które kupiec premiował tutką karmelków.

Gdyńska moda czasu PRL

Gdy panuje powszechna bieda, trudno nadążyć za trendami światowej, bądź europejskiej mody. W tym miejscu potwierdzenie znajduje porzekadło, że „krawiec kraje, jak mu materii staje”. A dotyczy to nie tylko materiału jakim dysponuje krawiec, ale także rodzajem owego materiału, jego dostępnością i ceną.

Tuż po wojnie, wobec powszechnego braku tkanin, w modzie zapanował „demobil”. Wykorzystywano to, co zostało z wojennej zawieruchy, bądź to, co owa zawierucha przyniosła. Nadal wśród kobiet i dziewcząt modne były białe bluzeczki z nylonu spadochronowego, a mężczyźni i młodzieńcy paradowali w battle dressach, które wraz z powracającymi z zachodu żołnierzami trafiły do Polski. Chodzili w nich zarówno uczniowie starszych klas jak i nauczyciele. Wykorzystywano też materiały z niemieckich wojskowych mundurów. Szyto z nich kurtki na zimę, a nawet damskie spódnice. W powszechnym użyciu były mundurki harcerskie szyte z niemieckich pałatek namiotowych.

W tym samym czasie, dorośli ze względu na braki i trudności materialne, nosili tzw. nicejskie garnitury. Były to garnitury lub marynarki przenicowane „na trzecią stronę”. Na żądanie klienta krawiec odwracał, czyli nicował marynarkę na mniej zniszczoną, wewnętrzną stronę. Taką przenicowaną marynarkę poznać można było z łatwością, bowiem kieszonka wypadała wtedy po prawej stronie i zapinała się ona odwrotnie...

Niebawem w latach 50 – tych ubiegłego wieku na rynku pojawiły się „samodziały”. Tkanina ta tkana sposobem chałupniczym, była gruba i mocna. Szyto z nich marynarki i kurtki. Do tych marynarek dodawano wąskie spodnie „rurki” oraz obuwie na tzw. słoninie, czyli grubej, gumowej podeszwie.

W połowie lat 60 – tych zapanowała moda na koszule „non iron”, które jak nazwa wskazuje, nie wymagają prasowania. Poza tym koszule te wykonane z tworzywa sztucznego, szybko schły i nadawały się do ponownego ubrania. Pojawiły się wtedy płaszcze ortalionowe tzw. ortaliony były dostępne w trzech kolorach: granatowym, oliwkowym i brązowym.

W Gdyni w związku z dużą ilością zagranicznych marynarzy nowinki mody docierały dosyć szybko, wszystkie te nowości posiadali sprzedawcy na Hali Targowej w Gdyni i w tzw. komisach rozsianych po całym mieście. Tak więc na Hali można było kupić pończochy nylonowe, dżinsy, kupony materiału krempliny, a także powszechnie dostępne były też różnego rodzaju słodycze i owoce egzotyczne, których jak wiadomo w sklepach nie było. W czasach późnych lat 70 – tych ubiegłego wieku, w dni targowe na Hali można było kupić „z ręki” zegarki elektroniczne, swetry, koszulki polo i wiele innych towarów, których nie było w Polskich sklepach.

„Tomcio Paluch” w Gdyni

Przez wiele lat, w czasach PRL – u, znanym sklepem był „Tomcio Paluch”. Wobec braku w naszym mieście solidnego Domu Towarowego, sklep ten spełniał rolę, którą wtedy trudno było przecenić. Ale zacznijmy od początku.

Była druga połowa lat 50 – tych ubiegłego wieku. W polityce i gospodarce pojawiły się wyraźne symptomy tzw. odwilży. Cezurą tego okresu był październik 1956 roku i dojście do władzy towarzysza Wiesława. Zanim nastąpiło ponowne „przykręcenie śruby” przez pewien czas wydawało się, że Polska się europeizuje. Zapatrzeni w jugosłowiański model socjalizmu, w zakładach pracy powstawały Rady Robotnicze. W mieście pojawiły się nowe, prywatne sklepy i zakłady gastronomiczne, często uruchamiane przez zwolnionych ze stanowisk partyjnych lub związkowych „aparatczyków”. W tzw. sektorze uspołecznionym w tym czasie przystąpiono w naszym mieście do zagospodarowania nowych, to jest pochodzących z nowego budownictwa sklepów, bowiem tak się złożyło, że w tym właśnie czasie oddawano do użytkowania budynki w Śródmieściu, przy ulicy Abrahama i Władysława IV. Na parterach tych nowych bloków znajdowały się lokale sklepowe, w których niebawem powstał sklep „Galux”, „Delikatesy”, „ZURT” i inne. Jednym z liczących się sklepów był wspomniany wyżej „Tomcio Paluch”. Mieścił się on w budynku przy ul. Abrahama 76 – 84, z tym, że wejścia do tej placówki znajdowały się od frontu, czyli od ul. Władysława IV.

Sklep uruchomiono z dnie 1 czerwca 1960 roku, z okazji Dnia Dziecka, bowiem sklep miał wyraźnie „dziecięce przeznaczenie”.

„Dziennik Bałtycki” z dnia 2 czerwca 1960 roku, w niewielkiej notce informował o tym wydarzeniu pisząc lapidarnie, że „sklep jest duży i ładnie urządzony”, co zresztą było zgodne z prawdą. Lokal sklepowy był wąski i długi, bowiem pocięto go na kilka stoisk. Były tu więc stoiska z zabawkami, konfekcją dziecięcą, sprzętem sportowym, z wyrobami z dzianiny i inne. Każde stoisko stanowiło samodzielną jednostkę rozliczeniową, z własnym materialnie odpowiedzialnym personelem. Całością, pod względem administracyjnym, kierował ustanowiony przez dyrekcję kierownik sklepu. Każde stoisko miało własny magazyn, do którego towar dostarczony był od strony ul. Abrahama, co umożliwiało dostawy bez zakłóceń w sklepie.

Wnętrze było estetyczne i kolorowe, w modnych wtedy kolorach „Pikas”, a na posadzce ułożone były podobizny zwierząt, zrobione z kolorowej terakoty. Nad sklepem widniał kolorowy neon „Tomcio Paluch”.

Sklep w tamtych trudnych czasach stanowił w zasadzie jedyne zaopatrzenie we wszystkie potrzebne dla małych gdynian towarów, od wózka poprzez rower i ubrania dla dzieci w każdym wieku, także zawsze był tłumnie odwiedzany przez klientów nie tylko z Gdyni.

Natasze były dwie...

Wcześniej pisałem już o „Nataszy” (TUTAJ artykuł), pomniku wdzięczności na Skwerze Kościuszki, o jego genezie i demontażu. Tamta statua kobiety trzymającej sztandar, przez długie lata była elementem dekoracyjnym naszego miasta. Tam składano wieńce i kwiaty z okazji świąt państwowych Polskich i Radzieckich. Tam, pod pomnikiem umawiano się na randki. Tam także na niewielkim placyku okalającym pomnik, spotykały się mamy ze swoimi pociechami, bo ustawione wokoło ławki umożliwiały stosownie do nasłonecznienia przemieszczanie się opiekunek i dziecięcych wózków. Tam wreszcie, chętnie się fotografowano. Innymi słowy „Natasza” pomnik, była znana zarówno w Gdyni jak i u przyjezdnych.

Druga natomiast Natasza nie stała na cokole, była mniej znana i dziś, po latach zaledwie dwudziestu, mało kto ją pamięta i wspomina. Ta druga „Natasza” była sklepem mieszczącym się przy ul. Władysława IV/47, który prowadził sprzedaż rosyjskich upominków.

Sklep ten uruchomiono 20 grudnia 1967 roku, wzorując się na warszawskiej „Nataszy” działającej już od kilku lat przy Alejach Jerozolimskich. Oficjalnie gdyński sklep nazywał się „Upominki radzieckie” i oferował gadżety i bibeloty z Rosji i republik wcielonych do ZSRR. W sklepie tym, podległy o ile dobrze pamiętam firmie „Jubiler”, natrafić można było na wyroby z bursztynu, kryształy, nakrycia stołowe, zabawki, ale także oryginalne i stosunkowo niedrogie czapki uszanki, jak także rosyjskie „koniaki” i „szampany”. Alkohole te sprzedawano w zestawach i na sztuki, w wymiarach znormalizowanych i w pojemnościach miniaturowych. Kupowano je głównie na prezenty i łapówki.

Taki asortyment miał niewiele wspólnego ze statutową działalnością „Jubilera”, niemniej tak to działało, podobnie jak handel szklanymi paciorkami importowanymi z Czechosłowacji, z firmy „Jablonex” oraz sprzedażą wyrobów z laki, w sklepie przy ul. Starowiejskie.

Pomimo że dostawy do tych sklepów były nierytmiczne, amatorzy tych bibelotów (i nie tylko), często odwiedzali te placówki licząc na tzw. okazje.

Jakby na sprawę nie patrzeć, w owych siermiężnych czasach, sklepy takie ubarwiały i przydawały nieco egzotyki gdyńskiemu handlowi uspołecznionemu – jak wtedy mówiono.

„Ściana płaczu” w Gdyni

Okazję do napisania tego tekstu stworzyło zamknięcie „Delikatesów” przy ul. Władysława IV. Sklep ten przetrwał w naszym mieście prawie 53 lata, początkowo jako jeden z dwóch sklepów przedsiębiorstwa „Delikatesy”, następnie jako jedna z wielu placówek Przedsiębiorstw Handlu Spożywczego (połowa lat 70 – tych ubiegłego wieku), następnie po reorganizacji w handlu latem 1976 roku, jako sklep PSS „Społem”, a ostatnio jako placówka „Admir”.

Bez względu na szyld i organizacyjne porządkowanie, dla gdynian były to zawsze „Delikatesy”, chociaż towar w nich sprzedawany, w niektórych okresach, daleki był od delikatesów.

Delikatesy otwarto (jak zwykle) z okazji 22 lipca 1960 roku, poza istniejącymi „Delikatesami” przy ul. Świętojańskiej róg Żwirki i Wigury. Na zapleczu tego nowego sklepu umieszczono magazyny, a także biura tej firmy, które poprzednio mieściły się w mieszkaniu na I piętrze domu Orłowskich przy Żwirki i Wigury 6.

Nowe „Delikatesy” zajmowały około 850 metrów kwadratowych i mieściły aż 8 stoisk różnych branż. Ambicją dyrekcji było, aby wzorem gdańskich „Delikatesów” przy ul. Rajskiej, uruchomić w tej nowej placówce probiernię win. Po uzyskaniu stosownych zezwoleń miejscowych władz, po kilku miesiącach od momentu otwarcia, działalność taką uruchomiono.

Probiernię tę zlokalizowano mniej więcej w połowie długości sklepu, w miejscu, gdzie wiodły drzwi na zaplecze. Składała się ona ze stoiska wyposażonego w ekspres do kawy oraz ścienne regały, na których eksponowano wina, koniaki i likiery. Po przeciwnej stronie tego stoiska, przy ścianie umieszczono dość długą, polerowaną deskę z popielniczkami. Kawę sprzedawano po kosztach, zaś alkohol serwowano na kieliszki po cenach detalicznych. Klienci obsługiwali się sami. Kawę bądź kieliszek alkoholu zanosili od stoiska na przyścienną deskę we własnym zakresie. Po spożyciu napojów, personel uprzątał puste naczynia, opróżniał popielniczki oraz wycierał deskę. Konsumpcja odbywała się na stojąco, brak było bowiem miejsca na ustawienie barowych stołków. Pomimo tego w tej części sklepu panował znaczny ścisk, bo spragnieni konsumenci już od rana gromadzili się tu by leczyć kaca, lub napić się taniego alkoholu.

Z czasem probiernię tę nazwano „ścianą płaczu”, kojarząc ją z historyczną ścianą w Jerozolimie. Po kilkunastu miesiącach stoisko to zlikwidowano, okazało się ono deficytowe.

Mniej więcej w tym samym czasie podobną „degustatornię” uruchomiono w „Samie” przy ul. Starowiejskiej 12, umieszczono ją po prawej stronie od wejścia pod oknami, ale nie nazywano jej już „ścianą płaczu”. Nazwa ta dotyczyła wyłącznie stoiska w „Delikatesach”.

Kosz „delikatesowy”

Będąc ponad dwadzieścia lat na emeryturze nie mam pojęcia, czy nadal istnieje ten miły zwyczaj jaki był w czasach PRL -u w naszym mieście tzw. kosz „delikatesowy”, jaki wręczano pierwszemu klientowi w nowo otwartym lub zmodernizowanym sklepie. Było tak, że pierwszy klient dostawał kosz, a oficjele dostawali za przybycie na taką uroczystość po wiązance goździków.

Kosz, o którym mowa oraz wspomniane kwiaty księgowano w koszty reklamy, dziś byłyby to zapewne koszty marketingu.

Emeryci (i nie tylko) czekali na otwarcie nowego sklepu, mówiło się wtedy uruchomienie nowej placówki handlowej, gdyż zwykle na taką okazję „rzucano” do sklepu deficytowy towar, i jak się rzekło, można było „załapać” się na wspomniany kosz. Na jego zawartość składała się zwykle butelka szampana oczywiście produkcji ZSRR, jakaś bombonierka lub inne słodycze, paczka kawy, i dodatkowo jakieś konserwy mięsne lub rybne. A wszystko to przybrane było kwiatami, taki kosz był dla emeryta nie lada atrakcją, tak więc zainteresowani już kilka godzin przed otwarciem sklepu czekali przed jego drzwiami. Kosze te serwowano przy okazji otwierania nowego sklepu, a także w przypadku jego przebranżowienia np. z ogólnospożywczego na cukierniczy, bądź też z obsługi tradycyjnej na samoobsługową.

Dyrekcja firmy otrzymywała przy takiej okazji premię, emeryt dostawał kosz, ekspedientki zyskiwały lepszą pracę, a władze miejskie mogły się pochwalić uruchomieniem kolejnej „nowoczesnej” placówki handlowej w mieście.

Ach, zyskiwali też dziennikarze lokalnej prasy, których zaproszono na takie „wydarzenie”, korzystali z przygotowanego na zapleczu poczęstunku, a także mieli „temat” dla swojej gazety. Wszyscy więc byli zadowoleni.

Szczyt przebranżowień sklepów z tradycyjnych na samoobsługowe przypadł na połowę lat 60 – tych ubiegłego wieku. Zabiegiem tym w skali kraju próbowano zapewne pokryć braki towarowe na rynku. Przebranżawiano wtedy sklepy ogólnospożywcze, mięsne, obuwnicze itp.

Wymagało to ze strony dyrekcji sporych wysiłków, bowiem brak było odpowiednich mebli sklepowych, kas fiskalnych, a nawet zwyczajnych koszy, niezbędnych w „samach”.

W tej sytuacji każde kolejne uruchomienie „samu” było nie lada wyczynem. Wydarzenia takie w przypadku MHD w Gdyni dokumentował Czesław Piotrowski – zastępca dyrektora do spraw handlowych w tej firmie, a z zamiłowania fotoamator. Zdjęcia swoje wysyłał wraz z odpowiednimi tekstami do ogólnokrajowej „Gazety Handlowej”, gdzie je publikowano.

Próbkę „dzieł” pana Czesia zamieszczam poniżej, są to fotografie z uruchomienia „samu” przy ul. Świętojańskiej 137 róg ul. Kopernika. Dziś jest tam sklep spożywczy „Rodex”. Na zdjęciach niestety nie odnotowałem daty tego wydarzenia, ani nazwiska kierownika sklepu – czego dzisiaj żałuję. Może ktoś z czytających ten tekst wie coś na ten temat to proszę o napisanie w komentarzach.

Samy, super samy, pawilony, markety... część 2

Samoobsługowy sklep mięsny MHM, uruchomiony został za czasów dyrektora Piotra Starczewskiego, a jego kierownikiem został Michał Boczkowski. Kolejny sklep samoobsługowy tej branży uruchomiono niebawem przy ul. Świętojańskiej vis a vis przystanku kolejki elektrycznej Wzgórze Nowotki (obecnie Wzgórze św. Maksymiliana). Kierownikiem tego drugiego sklepu został Władysław Moraczewski, wcześniej pracownik działu handlowego MHM.

Uruchamianie sklepów samoobsługowych branży mięsnej było sprawa kłopotliwą i trudną. Trudności te wynikały z przydziałów urządzeń chłodniczych, przeszklonych lad, chłodniczych regałów przyściennych, odkrytych lad chłodniczych tzw. bonetek (o ile jestem dobrze zorientowany import z Francji z firmy Bonete), a nawet kloców do rąbania mięsa. Również eksploatacja takich sklepów była znacznie trudniejsza niż sklepów ogólnospożywczych. W tych ostatnich eksponowano towar już popakowany przez hurtownie WPHS lub producenta (konserwy, słoje, butelki itp.), podczas gdy dostarczane przez Zakłady Mięsne wędliny, wyroby wędliniarskie, a w szczególności mięso, wymagało dalszej obróbki. Poszczególne elementy trzeba było poporcjować, zważyć, opisać na metce i zapakować. Wymagało to licznego personelu zatrudnionego na zapleczu, który te czynności wykonywał. Wystarczyło, że do sklepu dostarczono wołowinę mrożoną w ćwierćtuszach, a już zaczynały się trudności i zakłócenia w pracy takiego sklepu. Niekiedy perturbacje powodowane były innymi bardziej przyziemnymi przyczynami wystarczyły braki „pakowizny” np. papieru pakowego lub pergaminu.

W branży przemysłowej pierwszym sklepem samoobsługowym (nazywano je sklepami preselekcyjnymi) był sklep obuwniczy MHD przy ul. Świętojańskiej na przeciwko Urzędu Miejskiego (jego dokładnej lokalizacji dziś już nie pamiętam). Sklep ten uruchamiał dyrektor Stefan Kopeć i jego zastępca Władysław Tomaszewski (wcześniej Wiceprzewodniczący Prez. MRN w Gdyni).

W latach 60.  uruchamiano kolejne samy różnych branż. Ambicją każdej firmy było posiadanie kilku sklepów tak funkcjonujących. Nie bez znaczenia były tu też otrzymywane przez dyrekcje premie, za kolejne sklepy samoobsługowe, wypłacane przez WZPH (Wojewódzkie Zjednoczenie Przedsiębiorstw Handlowych w przypadka firm państwowych, lub jednostek nadrzędnych szczebla wojewódzkiego bądź centralnego w przypadku innego podporządkowania.

Prawdziwy boom w uruchamianiu sklepów samoobsługowych nastąpił jednak dopiero za Gierka - w połowie lat 70. Najpierw zaczęto sprowadzać z NRD pawilony handlowe typu Kaufhalle o powierzchni ogólnej około 1400 m², a następnie przystąpiono do montażu dużych pawilonów produkcji krajowej o jeszcze większych gabarytach.

Jedna z Kaufhall sprowadzona przez PHS z NRD z przeznaczeniem na działalność handlową, dla Chyloni (przy ul. Wiejskiej) została przez władze zadysponowana na tzw. Targi Rybne przy ul. Waszyngtona i przez kilka lat pełniła funkcję hali wystawowej Muzeum Miasta Gdyni. Inne bardzo liczne zaczęto lokalizować w wielu dzielnicach miasta. Nie zachowując chronologii wymienić tu należy pawilony w Cisowej przy ówczesnej pętli trolejbusowej (kierownik Lehmannowa), przy dworcu PKP w Chyloni (kierownik A. Szczechowa), w Chyloni przy domu Vossa (kierownik A. Guźlinska), na Demptowie (kierownik M. Bednarczyk) na Grabówku przy Zakręcie na Oksywie (kierownik Jekiel), na Obłużu (kierownik Widaski), na Oksywiu (kierownik Czapiga), na Pogórzu (kierownik Steinowa), na Witominie (początkowo kierownik M. Bednarczyk, później przeniesiona na Demptowo).

Tak wiec poza śródmieściem i Orłowem (gdzie istniało dobre zagęszczenie sieci handlowej) prawie we wszystkich dzielnicach powstały duże pawilony handlowe. Ogromne zasługi miało w tym PSS „Społem” w Gdyni, które w tym czasie dominowało na gdyńskim rynku, a także prezesa tej organizacji Józefa Ciemnego. Podkreślić przy tym należy, że wszystkie wyżej wymienione pawilony uruchamiane były w systemie samoobsługowym. Tylko niektóre stoiska w tych pawilonach działały w sposób tradycyjny (np. stoiska mięsno-wędliniarskie, monopolowe itp.). Po transformacji ustrojowej z początkiem lat 90. ruszyła budowa pawilonów handlowych finansowanych przez kapitał zagraniczny. Pojawił się „Klif”, „Hit”, „Geant” i inne hipermarkety oraz w późniejszym czasie kolejne galerie handlowe, o nowoczesnych i estetycznych rozwiązaniach funkcjonalnych. Gdyński handel wkroczył do Europy.

Samy, supersamy, pawilony, markety... część 1

Braki towarowe PRL-owskiego rynku od lat popaździernikowych próbowano tuszować różnego typu działaniami organizatorskimi - często pozornymi. Reorganizowano struktury organizacyjne handlu przez tworzenie nowych firm, wydzielanie z już istniejących nowych, łączenie kilku w jedną, rzekomo bardziej prężną, łączenie hurtu z detalem, przekazywanie firm państwowych spółdzielniom itp. Wszystkie te działania w praktyce nie miały istotnego wpływu na tzw. rynek, czyli na zwiększenie podaży towarów. Przyczyny rynkowego niedowładu leżały bowiem gdzie indziej - w sferze produkcji, w centralnym planowaniu, ręcznym sterowaniu gospodarką, wreszcie w formach własności , a więc w samej istocie tzw. realnego socjalizmu.

Reorganizowano więc handel. W skali makro reorganizacje te generowały koszty i burze personalne (chociaż wobec tzw. karuzeli stanowisk "kadra kierownicza", czyli osoby będące w nomenklaturze PZPR zwykle "zagospodarowywano" przesuwając "zasłużonych" towarzyszy do innych branż lub resortów), zaś w skali mikro, często nie patrząc na koszty, tworzono struktury, które merytorycznie nic lub prawie nic na rynku - od strony podaży  -  nie zmieniały.

I tak, nad niedotowarowanymi sklepami zabłysły neony, zaczęto "pikassowskim" wystrojem wnętrz sklepowych mamić klienta, w garmażerniach wprowadzono do sprzedaży półprodukty kulinarne (faszerowane ryżem gołąbki, pierogi nadziewane kapustą, bigos itp.), które miały ułatwić życie "kobiecie pracującej". Na tej samej fali powstawać zaczęły bary samoobsługowe (w Warszawie słynny Bar "Praha") i sklepy samoobsługowe, w których sprzedawano ten sam towar co w sieci tradycyjnej, ale klient mógł sam włożyć towar z regału do koszyka. Od działań tych nie przybywało towaru, ale niekiedy koncentrowano towar w nielicznych samach kosztem innych sklepów, pozorując obfitość "masy towarowej" stwarzało się pozory poprawy zaopatrzenia. A przecież między innymi o to chodziło, było to wręcz działanie polityczne.

W Gdyni największe zasługi w tej materii miały dwa przedsiębiorstwa handlu detalicznego - MHD Artykułami Spożywczymi i Miejski Handel Mięsem. Pierwsze było MHD, które wystartowało z tą nową forma sprzedaży w lutym 1958 roku, przebranżawiając dotychczasowy sklep tradycyjny na samoobsługowy. Sklep ten znajdował się, i nadal znajduje, przy ul. Świętojańskiej róg Kopernik. Do jego uruchomienia doszło za czasów  dyrektorstwa Antoniego Muszyńskiego, ale główne zasługi przypisać należy jego zastępcy do spraw handlowych Czesławowi Piotrowskiemu. To właśnie on wraz z kierownikiem działu administracyjnego Zbigniewem Bańkowskim (późniejszym kierownikiem salonu "Moda Polska" przy Skwerze Kościuszki) włożyli najwięcej wysiłku i pokonali najwięcej barier na drodze do otwarcia pierwszego gdyńskiego samu.

A barier i przeszkód było sporo. Zdobyć trzeba było kasy fiskalne, różnego typu regały (przyścienne i typu gondola, na których po środku sali sprzedażowej tworzono "wyspy" z towarem), przeszklone gabloty chłodnicze do ekspozycji mleka i jego przetworów. Nawet koszyki niezbędne w samie dostępne były "na przydział", a więc limitowane i nabyte zostały aż na Śląsku.

Poza tym pokonać trzeba było trudności "typu administracyjnego" - zalecenia Straży Pożarnej, Sanepidu, BHP, a co najważniejsze przeprowadzić liczne zabiegi i negocjacje z dostawcami - od WPHS poczynając, przez OMS "Kosakowo", dostawcami napojów, na garmażu itp. kończąc. Problemem były nawet dostawy świeżego pieczywa, które codziennie przed otwarciem sklepu musiało być dowiezione. 

Wiem, że uczestniczyłem w otwarciu tego sklepu wraz z innymi oficjelami, ale samego otwarcia nie pamiętam. Nie zapamiętałem też nazwiska kierownika tego pierwszego gdyńskiego samu. Już po tej uroczystości pan Czesław Piotrowski - hobbysta fotografik - dostarczył mi kilka zdjęć z tego "wydarzenia". Na zdjęciach tych (które przechowuję w moich zbiorach do dziś) poza oficjelami (Wiceprzewodniczący MEN Zygmunt Mroczkiewicz, Sekretarz Prezydium Miejskiej Rady Narodowej mgr Zdzisław Łukasiewicz - późniejszy dyr. GUM, dyr. Banku Chudecki, wspomniany Z. Bankowski i dyrektorem MHD A. Muszyńskim) był także kierownik sklepu (w fartuchu) oraz starsza pani, pierwsza klientka, którą zwyczajowo obdarowano "koszem delikatesowym" i kwiatami.

Kolejnym samoobsługowym sklepem tej firmy był sklep nr 1 przy ul. Świętojańskiej róg ul. Zygmuntowskiej. Tu kierownikiem był pan Czerwiński a jego zastępcą rodzony brat wspomnianego wcześniej Czesława Piotrowskiego, Bolesław Piotrowski.

Kilka miesięcy później pierwszy sklep samoobsługowy branży mięsnej przy ul. Morskiej 13 (wtedy ul. Czerwonych Kosynierów) uruchomił MHM.

Ciąg dalszy nastąpi...