Ćmirowo – zmiany w krajobrazie. Część 1

Do osiedla tego mam zrozumiały sentyment. Tu bowiem mieszkałem przez 18 lat mojego życia (1938 – 56). Tu spędziłem młodość, a wcześniej dzieciństwo, które przypadło na czas wojny. I chociaż ten był trudny, często chłodny i głodny, wspominam go z sentymentem, bowiem spędziłem go wśród bliskich, obojga rodziców i rodzeństwa.

O osiedlu tym pisałem już kilkakrotnie. Spory historyczny tekst znalazł się w „Roczniku Gdyńskim” nr 15/2003, tam w ostatniej części tekstu wiadomości dotyczące Ćmirowa z II połowy XX wieku, a głównie z okresu powojennego, gdy nastąpił dynamiczny rozwój osiedla oraz wspomniane w nagłówku niniejszego tekstu zmiany w krajobrazie (w tym miejscu jedno sprostowanie do w/w „Rocznika Gdyńskiego” - otóż ul. Lniana i istniejące przy niej osiedle domków jednorodzinnych znalazło się na polu przy starym cmentarzu, a nie jak błędnie podano, na terenie tego cmentarza, który nadal funkcjonuje).

Na cmentarzu tym od kilkudziesięciu lat spoczywają moi rodzice i sporo kolegów „z podwórka” i szkoły. Odwiedzając ich groby, zawsze mimochodem odwiedzam Ćmirowo i podziwiam zmiany jakie tu nastąpiły. Ze starego Ćmirowa pozostało już niewiele, a i to co pozostało poddano renowacji i „kosmetyce”. W tym stanie rzeczy zdecydowałem się na sporządzenie szkicu dawnego Ćmirowa – tego przed przebudową, aby zachować jego wygląd dla zainteresowanych. Opracowując szkic posłużyłem się głównie pamięcią, co mogło wpłynąć na jego dokładność. Inną wadą szkicu jest zachwianie proporcji i odległości pomiędzy prezentowanymi obiektami. Pomimo tych wad zdecydowałem się na zamieszczenie schematu osiedla na moim blogu w przekonaniu, że starym Ćmirowiakom odświeży wspomnienia, a młodym pozwoli zrozumieć jak dawne Ćmirowo wyglądało.

Ćmirowo - stan do 1975 roku (schemat)

Komentarz do szkicu Ćmirowo

Granice osiedla

Ćmirowo jako część Cisowej nie posiada wyraźnie określonych granic. Przyjąć można, że Ćmirowo było zalążkiem Cisowej, której najstarsza część znajdowała się w rejonie dzisiejszej ul. Pszenicznej – wzdłuż Cisowskiego Strumienia, sięgając po obecną ul. Zbożową. W kierunku lesistych pagórków od późnej powstałej dzisiejszej ul. Chylońskiej, rozciągały się pola, należące (względnie dzierżawione) przez kilku osiadłych zagrodników. Po przeciwnej stronie tego fragmentu Pradoliny Kaszubskiej rozciągały się łąki i bagniska, sięgające aż po wzniesienie Kępy Oksywskiej. Tak więc miało Ćmirowo w zasięgu ręki – pola uprawne, zarybiony strumień, las i łąki – słowem wszystko, co było potrzebne do życia. Przeprowadzenie przez to osiedle szosy, a następnie pod koniec XIX wieku kolei żelaznej, niewiele zmieniło w codziennym bytowaniu mieszkańców, prowadzących głównie gospodarkę naturalną (czytaj samowystarczalną). Sporadycznie tylko ćmirowiacy prowadzili wymianę towarową z rybakami z Oksywskich Piasków (w relacji towar za towar). Z sąsiedztwa Gdańska, Pucka, a później Wejherowa, korzystano bardzo rzadko, nabywając tam głównie towary przemysłowe.

Drogi i ulice

Do połowy la 70. ubiegłego wieku drogi na Ćmirowie były piaszczyste. Jedynie ul. Chylońska posiadała bruk i fragmenty chodnika przeznaczonego dla pieszych. Zasadnicze zmiany w tym zakresie nastąpiły po wejściu budownictwa mieszkaniowego na terenie Ćmirowa i Strasznicy. Wtedy też pociągnięto dwupasmową ul. Czerwonych Kosynierów przez pola Cisowej i Ćmirowa, odcinając cały łuk ul. Chylońskiej, i tym skrótem wychodząc na obrzeża Janowa. Pozostawiając (jako skansen?) część zabudowy Ćmirowa – wybudowano nowe osiedle Sibeliusa oraz liczne wieżowce przy ul. Owsianej, którą też zaasfaltowano. Kolejny skok zmian w układzie dróg i w zabudowie nastąpił po uruchomieniu przystanku SKM Gdynia – Cisowa, co nastąpiło 22 grudnia 1997 roku. Kolejne zmiany i modernizacja ul. Morskiej i Owsianej przeprowadzono na przełomie lat 2013/14, instalując między innymi sygnalizację świetlno – dźwiękową na przejściach dla pieszych, poszerzając jezdnię oraz wymieniając całkowicie asfalt. Nieco wcześniej powstała w Ćmirowie nowa ulica Lniana, zginęła natomiast ulica Kłosowa włączona do ul. Morskiej. Równocześnie zginęły pola uprawne, a nawet większość przydomowych ogródków.

Pola

W czasach minionych lat, a więc w okresie przed zabudową części Ćmirowa, w połowie lat 70. ubiegłego wieku, znaczną część dzielnicy stanowiły pola uprawne (często ugory). Zabudowania mieszkalne i gospodarcze – o których więcej poniżej – skupiły się głównie przy ul. Jęczmiennej i Słomianej. Ul. Owsiana zabudowana była tylko częściowo, a ul. Kłosowa jednostronnie to znaczy po stronie parzystej. Po nieparzystej mieściły się tylko dwa parterowe baraki nr 1 i 3, a dalej aż po cmentarz i las rozciągały się pola. Również niezabudowana była ul. Owsiana, przy której od domu Lubnera, aż po Babski Figiel rozciągały się pola. Sięgały one po ul. Zbożową. Pola ciągnęły się poza tym pomiędzy Ćmirowem a Strasznicą. Tam często były ugory – z uwagi na piaszczystą glebę. Okresowo uprawiano tam ziemniaki lub siano, dla wzbogacenia gleby w azot.

Pole po lewej stronie ul. Owsianej na znacznej długości odgrodzone było od osiedla płotem, dość wysokim i szczelnym. Przez szpary między deskami śledziliśmy porastanie żyta, a następnie w czasie żniw, przez dziurę w płocie wchodziliśmy na pole, aby pomagać żniwiarzom. W zimie na płocie tym opierały się śnieżne zaspy, blokujące drogę na cmentarz. Później płot zniknął. Stało się to zapewne wiosną 1945 roku, a dokonali tego Niemcy, którzy zużyli płot na opał oraz jako środki maskujące samochody, które przez kilkanaście dni ustawiono pomiędzy domami Ćmirowa.

Na ćmirowskich polach w latach 20 – tych ubiegłego wieku wytyczono ulice Jęczmienną, Kłosową i Słomianą. Wtedy też w tym rejonie wybudowano sporo domków i baraków mieszkalnych. Zwykle budowano na dzierżawionych od Leona Lubnera gruntach. Jak przed laty poinformowała mnie Pani Helena Pałczyńska – córka tego gospodarza – uporządkowanie spraw własnościowych tych gruntów nastąpiło dopiero w latach 70 – tych ubiegłego wieku (zapewne z budową w rejonie ul. Owsianej wieżowców i pawilonów handlowych oraz przeprowadzenie tędy dwupasmowej jezdni ul. Morskiej, wtedy Czerwonych Kosynierów).

Na polach Lubnera – po wojnie użytkowanych przez Kazimierza Głodowskiego – uprawiano głównie żyto i ziemniaki. Innych zbóż nie uprawiano. Niekiedy pola te odpoczywały i wtedy na tych ugorach pasły się kozy, a my dzieci mieliśmy tam nasze place zabaw i boiska.

Ogrody i sady

Kilka starych drzew owocowych rosło w rejonie ul. Pszennej to jest w części starego Ćmirowa. Stara grusza rosła przed domem Piątka i chatą Buszów. W sadzie Potrykusów rosła stara jabłoń, rzadko owocująca. Stare, chociaż znacznie młodsze drzewa owocowe były w ogrodzie przy Starej Szkole. Wszystkie pozostałe drzewa – sądząc po ich wzroście i kondycji – pochodziły z czasu budowy domków „nowego” Ćmirowa, a więc z połowy lat 20. ubiegłego wieku.

W przydomowych sadach rosły głównie wiśnie. Wzdłuż płotów krzaki agrestu i porzeczek. Uprawiano też śliwy, w różnych odmianach. Zdarzały się też pojedyncze drzewa papierówek, pilnie strzeżonych przez właścicieli przed „pachtującymi” chłopakami.

Zwykle sad i ogród stanowiły jedno. W ogródkach od strony ulicy sadzono głównie kwiaty. Rosły tu więc – już od wiosny – przebiśniegi, rzadziej krokusy, a później nagietki, maki i lwie paszcze. Jesienią pojawiały się tu astry, a wcześniej piwonie. Przed wieloma domami, w kącie ogrodu, zieleniły się krzewy bzu. Już od późnego lata w ogrodach dominowały dalie, ich kwiaty były dumą ogródków.

O ile rozmiary działki na to pozwalały, na zapleczu domu uprawiano głównie warzywa smakowe – seler, pietruszkę, por, marchew i często sałatę i rzodkiewkę. W czasie wojny i tuż po niej, uprawiano w ogródkach tytoń, którego były dwa gatunki – kwitnący żółto, o wydłużonych liściach i kwitnący na biało. Uprawa tytoniu podyktowana była skąpymi przydziałami kartkowymi papierosów i tytoniu w czasie okupacji, stanowiła zatem uzupełnienie tej używki dla nałogowych palaczy.

O sady i ogródki dbano z pełnym zaangażowaniem. Drzewka owocowe bielono i przycinano, chwasty i opadłe liście palono, a glebę w ogródkach nawożono nawozem naturalnym, pochodzącym od hodowanych zwierząt.

Ciąg dalszy nastąpi...