Gdynia w pierwszych powojennych latach - część 1

Tydzień po wyzwoleniu Śródmieścia (28 marca 1945 roku) w nocy z 4 na 5 kwietnia ostatnie niemieckie oddziały ewakuowały się z Kępy Oksywskiej na Hel. Gdynia – łącznie z Oksywiem i Babimi Dołami była wolna.

Już wcześniej – bo w dniu wyzwolenia Śródmieścia do Gdyni przybyła tak zwana Morska Grupa Operacyjna pod kierownictwem kapitana inżyniera Władysława Szedrowicza. Razem z nią przybyła grupa stoczniowa, która miała zinwentaryzować i zabezpieczyć obiekty i mienie stoczniowe. Tym zespołem kierował inżynier Jan Morze.

Ponieważ wszystkie ważniejsze obiekty w mieście zajmowali Rosjanie, grupy te nawiązały z nimi kontakty. Szło to opornie i z komplikacjami, czego dowodem było ponowne zajęcie, w dniu 19 maja 1945 roku przez batalion morski Armii Czerwonej, gdyńskiej stoczni. Rosjanie przystąpili do demontażu i wywózki urządzeń oraz sprzętu. Traktowali to wyposażenie jako swoją zdobycz wojenna. Przetargi polsko – radzieckie trwały około miesiąca. Tymczasem wywózka była kontynuowana. Spory trwały nawet o zatopione w porcie wraki.

Pomimo tych nieporozumień kolejne obiekty w mieście były przekazywane stronie polskiej. Tak postępowano do połowy kwietnia 1945 roku z magazynami wojskowymi, olejarnią, tartakiem, częściowo uszkodzoną elektrownią i mleczarnią. W drugiej połowie maja, a więc już po zakończeniu działań wojennych, powołano w naszym mieście Biuro Odbudowy Portów. Powstał także Morski Urząd Rybacki, który przystąpił do koordynacji spraw rybackich.

Z końcem maja 1945 roku, minister przemysłu powołał Komisję Odszkodowań Morskich kierowaną przez mgr Tadeusza Ocieszyńskiego. Zadaniem tego gremium było oszacowanie szkód wojennych w gospodarce morskiej. Jako bazę tych wyliczeń przyjęto wartość własności na obszarze terytorialnym Polski sprzed wojny na terenie Wolnego Miasta. Po wielomiesięcznej pracy Komisja ta określiła nasze straty na około 295 milionów złotych według kursu złotego z sierpnia 1939 roku. W mieście i porcie toczyło się wielopłaszczyznowe życie. Już 4 kwietnia 1945 roku, a więc w przeddzień ucieczki Niemców z Babich Dołów na Hel, odbył się w sali kina ,,Gwiazda” (późniejsze kino ,,Warszawa”) więc przedstawicieli partii politycznych ,,bloku demokratycznego” z udziałem PPR, PPS, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, Związków Zawodowych, przedstawicielek kobiet i młodzieży.

Po trzech dniach – w dniu 7 kwietnia 1945 roku przybył do Gdyni premier rządu Edward Osóbka – Morawski, co dobitne świadczy o randze spraw morskich.

Miasto wymagało pomocy władz centralnych, a także pomocy zagranicznej. Zniszczenia – szczególnie w porcie były ogromne. Wypalone magazyny, powysadzane mosty i wiadukty, pozrywane tory kolejowe, uszkodzone wodociągi miejskie, wraki zalegające na torach wodnych, uszkodzone nabrzeża portowe, pozrywane falochrony, a do tego brak żywności, epidemie chorób jak tyfus, gruźlica, choroby weneryczne, przy równoczesnym braku leków...

Brak też było wykwalifikowanej kadry, fachowców z różnych dziedzin, materiałów budowlanych potrzebnych do odbudowy, części zamiennych do uszkodzonych maszyn, środków transportu itp.

W mieście jak i w porcie, można się było natknąć na miny i niewypały, a także na padlinę końską i ludzkie zwłoki.

Nieco żywności – tej wcześnie zrabowanej z poniemieckich magazynów – odstępowali miastu Rosjanie. Szwedzi przywieźli tran, przybory szkolne i zastrzyki przeciwko gruźlicy. Duńska firma – ta sama która w latach przedwojennych budowała port (Hojgard & Schultz), miała niebawem przystąpić do jego odbudowy. Znalazł się także Eugeniusz Kwiatkowski – wyznaczony przez Rząd do koordynacji prac przy rewitalizacji Wybrzeża. Ale z marszu wszystkich problemów nie dało się rozwiązać. Potrzebny był czas i określenie priorytetów.

A oto kilka dat z owego okresu – tuż po wyzwoleniu Gdyni:

• 01.04.1945 reaktywowano działalność Zakładu Wodociągów i Kanalizacji
• 04.04.1945 pracę podjął szpital miejski
• kwiecień 1945 uruchomiona zostaje przez braci Welz komunikacja miejska z wykorzystaniem dla tych potrzeb samochodów ciężarowych
• 15.04.1945 powstaje jednostka Milicji Obywatelskiej z siedzibą przy ul. Świętojańskiej 10. Tworzone są kolejne komisariaty.
• Z końcem maja 1945 roku pracę podejmuje Sąd Grocki
• po 15.04.1945 działalność podejmuje oświata. W dniu 15.04 działalność podejmuje szkoła podstawowa nr 16 w Chylonii, kierownik A.Kosik.

W porcie trwają prace porządkowe i rozminowywanie akwenów i magazynów. Rosjanie podejmują nieudaną próbę usunięcia wraku pancernika ,,Gneisenau” zatopionego przez uciekających Niemców u głównego wejścia do portu. Po nieudanych próbach, otwarte zostaje wejście dodatkowe, boczne, które udrożni drogę wodną do portu wewnętrznego. Wejście to umożliwi korzystanie z portu, w pierwszej kolejności w wywózce doku, dźwigów pływających i innych urządzeń ze stoczni i portu, przez Rosjan. Od 16 lipca 1945 roku port podejmuje swoją ,,normalną” działalność eksploatacyjną. Do gdyńskiego portu po węgiel przybywa pierwszy po wojnie statek bandery Fińskiej s/s Suomen Neito.

W zakresie spraw społeczno - politycznych to w mieście nadal działała w tym czasie wojenna Komendatura radziecka i oddziały zabezpieczenia tyłów NKWD.

Dopiero 12 czerwca 1945 roku Blok Demokratyczny powołuje Miejską Międzypartyjna Komisję Porozumiewawczą, a z jej inicjatywy powołana zostaje Miejska Rada Narodowa. Liczy ona 50 członków desygnowanych do tego gremium przez poszczególne partie i stronnictwa, 20 czerwca 1945 roku odbywa się inauguracyjne posiedzenie Rady, na którym między innymi na przewodniczącego wybrano Zdzisława Teiseyra z PPS. Już wcześniej prezydentem Gdyni został mianowany Henryk Zakrzewski z PPS. Jak widać władze gdyńskie zdominowała PPS – co było naturalnym odzwierciedleniem układu sił w mieście (PPS liczyło wtedy 1100 członków, PPR – 156).

Ciąg dalszy nastąpi...