Co to był FOM?

Na tak postawione pytanie, dziś tylko nieliczni Polacy potrafiliby odpowiedzieć. Tymczasem przed wojną FOM czyli Fundusz Obrony Morskiej był dobrze znany w całej Polsce i wraz z Ligą Morską i Kolonialną przyniósł liczące się korzyści dla morskich spraw naszego kraju, głównie w zakresie obronności. FOM działał jako agenda LMiK i chociaż jego działalność sprowadzała się głównie do spraw finansowych, walnie przyczynił się do propagowania, zgodnie z nazwą, spraw obronnych na morzu i Wybrzeżu.

Odzyskawszy niepodległość, a wraz z nią dostęp do morza, do spraw morskich startowaliśmy od zera. Liczyła się każda złotówka, tym bardziej gdy w ślad za nią szło zainteresowanie społeczeństwa sprawami polskiego morza.

Już w styczniu 1920 roku powiatowy sejmik położonej nad Narwią Łomży podjął uchwałę w sprawie przeznaczenia pewnej kwoty na Fundusz Narodowy, na stworzenie polskiej floty wojennej i handlowej. Wezwano też inne powiaty w kraju o przyłączenie się do tej akcji. To był początek...

W tym samym roku Uchwałą Sejmową utworzono Komitet Floty Narodowej, który zainicjował zbiórkę pieniędzy na rzecz budowy „Okrętu Dzieci Polskich”. Jego działalność przekreśliła szalejąca w tym czasie inflacja.

W 1927 roku Sejm rewitalizował KFN, a jego kierownictwo objęte przez gen. Mariusza Zaruskiego dawało gwarancję powodzenia akcji. Zaowocowało to zrodzeniem szeregu inicjatyw społecznych w różnych miastach i środowiskach zawodowych. Między innymi powstał komitet, który za cel postawił sobie budowę pierwszego okrętu podwodnego. Na ten cel opodatkowała się kadra oficerska i podoficerska Wojska Polskiego. Zainicjowało to zbiórkę pieniędzy na zakup statku szkolnego dla potrzeb Marynarki Wojennej. Z inicjatywy tej zrodził się statek szkolny „Iskra”, a nieco później kuter pilotowy „Junak”.

W 1930 roku zintensyfikowano działania na rzecz zbiórki funduszy na budowę okrętu podwodnego. Była to riposta na niemieckie roszczenia terytorialne dotyczące Pomorza. Równocześnie w społeczeństwie narastało niezadowolenie z powodu marnotrawienia zbieranych funduszy (między innymi część środków przeznaczona była na cele administracyjne KFN). Doprowadziło to do rozwiązania przez Sejm tego Komitetu 10 marca 1932 roku, i utworzenia FOM. Koszty administracyjne tej struktury przejęła na siebie LMiK, której V Walny Zjazd odbył się w Gdyni w 1933 roku. Na Zjeździe tym zdecydowano też, że 10% składek członkowskich LMiK przeznaczone będzie na FOM. Właściwa zbiórka na FOM rozpoczęła się z dniem 1 lutego 1934 roku. Wtedy też zdecydowano, że jedyną organizacją uprawnioną do takich zbiórek będzie FOM. Fundusz ten wzmógł też działalność propagandową w sprawie Marynarki Wojennej. Do końca 1934 roku zebrano na FOM ponad 1 mln złotych. Na tym poziomie również w następnych latach kształtowały się zebrane kwoty. Gdy w 1936 roku utworzono FON czyli Fundusz Obrony Narodowej, wpływy na FOM nieco zmalały, pomimo tego już rok wcześniej osiągnięte wpływy pozwoliły na złożenie zamówienia na budowę okrętu podwodnego w Holandii (był to nasz przyszły ORP „Orzeł”), a w 1937 roku FOM przekazał na ten cel łącznie 5,7 mln zł.

Aby zwiększyć efektywność zbiórki na FOM, na VII Walnym Zjeździe LMiK zwiększono oprocentowanie składki członkowskiej z 10 do 12,5%. Teraz zaczęto zbierać środki na budowę ścigaczy dla PMW.

Do dnia 1 lipca 1939 roku FOM zgromadził na swoim koncie łącznie ponad 10 mln zł. Jak wiadomo w momencie wybuchu wojny ze środków FOM gotowe były dwa ścigacze i ORP „Orzeł”, o którego tragicznych losach powszechnie wiadomo.